คำสอนของขงจื๊อที่สำคัญที่สุด คือเรื่องอะไร
ขงจื๊อ หรือ คงฟูจื่อ เป็นปราชญ์ชาวจีนที่มีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของชาวจีนและชาวเอเชียตะวันออกมาอย่างยาวนานกว่า 2,500 ปี คำสอนของท่านครอบคลุมหลากหลายแง่มุมของชีวิต ทั้งด้านจริยธรรม การเมือง การปกครอง การศึกษา และการดำเนินชีวิต แต่หากจะกล่าวถึงแก่นแท้หรือหัวใจสำคัญที่สุดของคำสอนขงจื๊อ สามารถสรุปได้ว่าคือเรื่อง “การพัฒนาตนเองให้เป็นคนดีมีคุณธรรม”
แก่นแท้ของคำสอนขงจื๊อ
ขงจื๊อเชื่อว่า มนุษย์ทุกคนมีศักยภาพที่จะพัฒนาตนเองให้เป็นคนดีได้ ผ่านการศึกษาเรียนรู้และการฝึกฝนตนเอง โดยเฉพาะการฝึกฝนด้านคุณธรรมจริยธรรม ท่านให้ความสำคัญกับการพัฒนาคุณธรรมภายในจิตใจของมนุษย์เป็นอันดับแรก เพราะเชื่อว่าเมื่อแต่ละคนเป็นคนดีมีคุณธรรมแล้ว ก็จะส่งผลดีต่อครอบครัว สังคม และประเทศชาติโดยรวม
คำสอนสำคัญของขงจื๊อเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง
1. เน้นการศึกษาเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง
ขงจื๊อให้ความสำคัญกับการศึกษาเรียนรู้มาก ท่านมองว่าการศึกษาเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาตนเอง ดังคำกล่าวที่ว่า “การเรียนรู้โดยไม่คิด เป็นสิ่งที่ไร้ประโยชน์ การคิดโดยไม่เรียนรู้ เป็นสิ่งที่อันตราย” ท่านสนับสนุนให้คนเราแสวงหาความรู้อยู่เสมอ ไม่ว่าจะอยู่ในวัยใดก็ตาม
2. ฝึกฝนตนเองให้มีคุณธรรม
ขงจื๊อเน้นย้ำถึงความสำคัญของการมีคุณธรรม โดยเฉพาะคุณธรรมที่ท่านเรียกว่า “เหริน” (仁) ซึ่งหมายถึงความเมตตากรุณา ความรักต่อเพื่อนมนุษย์ ท่านสอนให้คนเราฝึกฝนตนเองให้มีเมตตากรุณา เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ และปฏิบัติต่อผู้อื่นด้วยความเคารพและให้เกียรติ
3. รักษาความซื่อสัตย์สุจริต
ความซื่อสัตย์สุจริตเป็นอีกคุณธรรมสำคัญที่ขงจื๊อเน้นย้ำ ท่านสอนให้คนเรายึดมั่นในความถูกต้อง พูดความจริง และรักษาคำพูด ดังคำกล่าวที่ว่า “คนที่ไม่รู้จักรักษาคำพูด จะทำอะไรสำเร็จได้อย่างไร”
4. มีความกตัญญูกตเวที
ขงจื๊อให้ความสำคัญกับความกตัญญูกตเวทีเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะความกตัญญูต่อบิดามารดาและบรรพบุรุษ ท่านมองว่าความกตัญญูเป็นรากฐานของคุณธรรมอื่นๆ เพราะคนที่รู้จักกตัญญูย่อมเป็นคนที่มีจิตใจดีงาม รู้จักตอบแทนบุญคุณผู้อื่น
5. ยึดมั่นในหน้าที่และความรับผิดชอบ
ขงจื๊อสอนให้คนเราตั้งใจทำหน้าที่ของตนให้ดีที่สุด ไม่ว่าจะอยู่ในสถานะหรือบทบาทใดก็ตาม ดังคำกล่าวที่ว่า “ขุนนางต้องเป็นขุนนาง บิดาต้องเป็นบิดา บุตรต้องเป็นบุตร” ท่านเชื่อว่าเมื่อทุกคนทำหน้าที่ของตนอย่างเต็มที่ สังคมก็จะเกิดความสงบสุขและเป็นระเบียบเรียบร้อย
6. รู้จักประมาณตน
ขงจื๊อสอนให้คนเรารู้จักประมาณตน ไม่โอ้อวดหรือหยิ่งผยอง ดังคำกล่าวที่ว่า “ผู้รู้ย่อมไม่อวดรู้ ผู้มีคุณธรรมย่อมไม่โอ้อวดคุณธรรม” การรู้จักประมาณตนจะช่วยให้เรามีความถ่อมตนและเปิดใจเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ อยู่เสมอ
7. มีความอดทนและพากเพียร
ขงจื๊อเน้นย้ำถึงความสำคัญของความอดทนและความพากเพียร ท่านสอนว่าความสำเร็จไม่ได้มาโดยง่าย แต่ต้องอาศัยความพยายามและความอดทนอย่างต่อเนื่อง ดังคำกล่าวที่ว่า “ไม่มีใครประสบความสำเร็จได้โดยไม่ผ่านความยากลำบาก”
8. ใช้สติปัญญาไตร่ตรอง
ขงจื๊อสอนให้คนเราใช้สติปัญญาไตร่ตรองก่อนพูดหรือทำสิ่งใด ไม่หุนหันพลันแล่นหรือใช้อารมณ์ตัดสินใจ ดังคำกล่าวที่ว่า “คนฉลาดคิดก่อนพูด คนโง่พูดก่อนคิด” การใช้สติปัญญาไตร่ตรองจะช่วยให้เราตัดสินใจได้อย่างรอบคอบและถูกต้อง
9. รักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น
ขงจื๊อให้ความสำคัญกับการรักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น โดยเฉพาะความสัมพันธ์ 5 ประการ ได้แก่ ความสัมพันธ์ระหว่างผู้ปกครองกับผู้ใต้ปกครอง บิดามารดากับบุตร สามีกับภรรยา พี่กับน้อง และเพื่อนกับเพื่อน ท่านสอนให้ปฏิบัติต่อกันด้วยความเคารพ ให้เกียรติ และรับผิดชอบในบทบาทหน้าที่ของตน
10. ทำความดีโดยไม่หวังผลตอบแทน
ขงจื๊อสอนให้คนเราทำความดีโดยไม่หวังผลตอบแทน ท่านมองว่าการทำความดีเป็นหน้าที่ของมนุษย์ และเป็นสิ่งที่ควรทำเพื่อความถูกต้องดีงาม ไม่ใช่เพื่อหวังรางวัลหรือชื่อเสียง ดังคำกล่าวที่ว่า “คนมีคุณธรรมทำความดีเพื่อความดี คนไร้คุณธรรมทำความดีเพื่อผลประโยชน์”
การนำคำสอนขงจื๊อไปปฏิบัติ
คำสอนทั้ง 10 ประการข้างต้น ล้วนมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาตนเองให้เป็นคนดีมีคุณธรรม ซึ่งถือเป็นหัวใจสำคัญของปรัชญาขงจื๊อ ท่านเชื่อว่าการพัฒนาตนเองเป็นจุดเริ่มต้นของการพัฒนาสังคมและประเทศชาติ เมื่อแต่ละคนเป็นคนดี มีคุณธรรม รู้จักหน้าที่ของตน ก็จะส่งผลให้ครอบครัวอบอุ่น สังคมสงบสุข และประเทศชาติเจริญรุ่งเรือง
นอกจากนี้ ขงจื๊อยังเน้นย้ำถึงความสำคัญของการนำคุณธรรมไปปฏิบัติใช้จริงในชีวิตประจำวัน ไม่ใช่เพียงแค่เรียนรู้หรือท่องจำหลักธรรมเท่านั้น ท่านสอนว่าการเรียนรู้โดยไม่นำไปปฏิบัติ ก็เหมือนกับการไถนาโดยไม่หว่านเมล็ดพืช ย่อมไม่เกิดประโยชน์ใดๆ ดังนั้น การพัฒนาตนเองจึงต้องอาศัยทั้งการเรียนรู้และการลงมือปฏิบัติควบคู่กันไป
คุณค่าของคำสอนขงจื๊อในยุคปัจจุบัน
ในยุคปัจจุบัน แม้สังคมจะเปลี่ยนแปลงไปมาก แต่คำสอนของขงจื๊อก็ยังคงมีคุณค่าและสามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้ โดยเฉพาะในยุคที่ผู้คนมักให้ความสำคัญกับวัตถุและความสำเร็จภายนอกมากกว่าการพัฒนาจิตใจ การหันกลับมาให้ความสำคัญกับการพัฒนาตนเองด้านคุณธรรมจริยธรรม อาจเป็นทางออกสำหรับปัญหาต่างๆ ในสังคมปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นปัญหาการทุจริตคอร์รัปชัน ความเห็นแก่ตัว หรือการขาดความรับผิดชอบต่อสังคม
สรุป
สรุปได้ว่า คำสอนที่สำคัญที่สุดของขงจื๊อ คือการพัฒนาตนเองให้เป็นคนดีมีคุณธรรม ผ่านการศึกษาเรียนรู้ การฝึกฝนตนเอง และการนำคุณธรรมไปปฏิบัติใช้ในชีวิตจริง ขงจื๊อเชื่อว่าการพัฒนาตนเองเป็นรากฐานสำคัญของการพัฒนาสังคมและประเทศชาติ เมื่อแต่ละคนเป็นคนดี มีคุณธรรม รู้จักหน้าที่ของตน ก็จะส่งผลให้ครอบครัวอบอุ่น สังคมสงบสุข และประเทศชาติเจริญรุ่งเรือง
การประยุกต์ใช้คำสอนขงจื๊อในชีวิตประจำวัน
การนำคำสอนของขงจื๊อมาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน สามารถทำได้หลายวิธี ดังนี้:
1. ฝึกฝนการเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง
- อ่านหนังสือหรือศึกษาหาความรู้ใหม่ๆ อยู่เสมอ
- เปิดใจรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น
- ฝึกคิดวิเคราะห์และไตร่ตรองสิ่งที่ได้เรียนรู้
2. ฝึกฝนคุณธรรมในชีวิตประจำวัน
- ปฏิบัติต่อผู้อื่นด้วยความเมตตากรุณา
- ช่วยเหลือผู้อื่นตามกำลังความสามารถ
- ฝึกการให้อภัยและไม่ผูกใจเจ็บ
3. รักษาความซื่อสัตย์สุจริต
- พูดความจริงและรักษาคำพูด
- ไม่คดโกงหรือเอาเปรียบผู้อื่น
- ทำงานด้วยความซื่อสัตย์และโปร่งใส
4. แสดงความกตัญญูกตเวที
- ดูแลเอาใจใส่บิดามารดาและผู้มีพระคุณ
- ระลึกถึงบุญคุณของผู้อื่นและตอบแทนเมื่อมีโอกาส
- รักษาชื่อเสียงวงศ์ตระกูลและสร้างความภาคภูมิใจให้แก่บรรพบุรุษ
5. ทำหน้าที่ของตนให้ดีที่สุด
- ตั้งใจทำงานหรือเรียนหนังสืออย่างเต็มความสามารถ
- รับผิดชอบต่อหน้าที่ที่ได้รับมอบหมาย
- ช่วยเหลืองานส่วนรวมและสังคม
6. ฝึกความถ่อมตนและรู้จักประมาณตน
- ไม่อวดดีหรือโอ้อวดความสามารถของตน
- ยอมรับข้อผิดพลาดและพร้อมแก้ไขปรับปรุง
- เคารพและให้เกียรติผู้อื่น โดยเฉพาะผู้อาวุโส
7. พัฒนาความอดทนและความพากเพียร
- ตั้งเป้าหมายและพยายามบรรลุเป้าหมายนั้นอย่างไม่ย่อท้อ
- ไม่ท้อแท้เมื่อเผชิญกับอุปสรรคหรือความล้มเหลว
- ฝึกฝนทักษะใหม่ๆ อย่างสม่ำเสมอ
8. ใช้สติปัญญาในการตัดสินใจ
- คิดไตร่ตรองให้รอบคอบก่อนพูดหรือทำสิ่งใด
- ศึกษาข้อมูลให้ครบถ้วนก่อนตัดสินใจในเรื่องสำคัญ
- ไม่ใช้อารมณ์หรือความรู้สึกชั่ววูบในการตัดสินใจ
9. สร้างและรักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น
- ปฏิบัติต่อผู้อื่นด้วยความเคารพและให้เกียรติ
- รักษาความสัมพันธ์ในครอบครัวให้อบอุ่นและแน่นแฟ้น
- สร้างมิตรภาพที่จริงใจและยั่งยืน
10. ทำความดีโดยไม่หวังผลตอบแทน
- ช่วยเหลือผู้อื่นด้วยความเต็มใจโดยไม่หวังสิ่งตอบแทน
- ทำหน้าที่พลเมืองที่ดีโดยไม่หวังคำชม
- สนับสนุนกิจกรรมเพื่อสังคมและสาธารณประโยชน์
ผลลัพธ์ของการนำคำสอนขงจื๊อมาปฏิบัติ
การนำคำสอนของขงจื๊อมาปฏิบัติในชีวิตประจำวันอย่างสม่ำเสมอ จะส่งผลดีทั้งต่อตนเอง ครอบครัว และสังคม ดังนี้:
- ตนเอง: จะมีจิตใจที่สงบ มีความสุขที่แท้จริง มีความเชื่อมั่นในตนเอง และมีชีวิตที่มีคุณค่า
- ครอบครัว: จะมีความอบอุ่น เข้าใจกัน และมีความสุขร่วมกัน
- สังคม: จะมีความสงบสุข มีความเอื้ออาทรต่อกัน และมีการพัฒนาอย่างยั่งยืน
- การทำงาน: จะประสบความสำเร็จในหน้าที่การงาน เป็นที่ยอมรับและไว้วางใจจากผู้อื่น
- ความสัมพันธ์: จะมีความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น ได้รับความเคารพนับถือ และมีมิตรภาพที่แท้จริง